Erelijst

Een amputatie kan het leven redden van de gewonde persoon in kwestie. Je kunt je voorstellen dat de persoon van het onderstaande plaatje, binnen enkele uren komt te overlijden, als je niets doet. Een ongeval kan een dermate groot letsel veroorzaken, dat het beschadigde lichaamsdeel niet meer te redden valt, tenzij er de beschikking is over zeer hoogwaardige chirurgie. En zelfs dan kunnen er complicaties optreden waardoor in tweede instantie alsnog moet worden overgegaan tot amputatie. Andere redenen voor een amputatie dan een traumatisch bedreigde ledemaat (traumatisch = agv ongeval), kan zijn infectie of ernstige botbreuk. Bevriezing behoeft meestal (!) geen chirurgisch ingrijpen, als het weefsel zwart wordt en indroogt. Een blootliggend bot zal ALTIJD gaan ontsteken en dus is het zaak dit bot te bedekken met spieren. Men dient dan ook de huid- en spierflap langer te laten en het bot (of botten in onderarm en onderbeen) iets hoger door te nemen (zagen, knippen). Het scheenbeen ligt dermate ver naar voren, dat er met name aan de achterkant (de kuitspier) een grote flap gemaakt dient te worden. Bot is ontzettend goed doorbloed, dus dat geeft ook veel bloedverlies. Überhaupt is een amputatie, door wat voor reden dan ook noodzakelijk geacht, een bloederige operatie met een hoog sterftecijfer. Bedenk jezelf echter, dat als je niets doet, het slachtoffer ZEKER doodgaat. Het is dus een geval van leven of dood. Tijd voor een plaatje. Amputaties worden al eeuwen uitgevoerd. Beroemd zijn de tabellen van de VOC waarin diverse amputaties werden gecompenseerd met een bepaald bedrag in goudstukken. Het verliezen van een rechter oog, hand of voet, leverde meer op dan een linker ledemaat of oog. Er zijn verhalen uit die tijd bekend, waarbij na een korte wondverzorging, het stompje in de gloeiende pek werd gedoopt. Zo schroeiden de bloedvaten dicht en was er meteen een 'steriele' wond welke bedekt werd. Ik heb geen idee of een dergelijke behandeling succesvol is geweest. En als SHTF tover je niet zomaar even wat gloeiende pek uit je rugzak..... Het afbinden van de stomp is uiteraard essentieel. Dit geeft ook pijnvermindering en geeft je wat meer tijd omdat de patiënt niet onder je vingers doodbloedt. Ga niet als een dolle allerlei kleine bloedvaten afbinden met hechtmateriaal. Die zijn noodzakelijk om de spier- met huidflap van bloed te voorzien. Wel lopen er, meestal tegen het bot aan, een slagader, een ader en een zenuw waar je wat mee moet. Die zenuw is een beetje bleekjes (zoals een asperge) en kan doorgesneden worden, de beruchte fantoompijn is niet relevant. Je bent immers een leven aan het redden en je kunt er toch niets aan doen als zoiets in een later stadium optreedt. De slagader heeft een dikkere wand (het lijkt wat op dun rubber slangetje) dan de ader. Je kunt gewoon katoen of nog beter, zijde of ervoor geschikt hechtmateriaal (bijvoorbeeld Mersilene) voor gebruiken om de dikke slagader en ader met één knoop tegen elkaar aan te binden. Vergelijk het met twee slangetjes van rubber (een met een dikkere wand) waar je een mastworp of gewoon een oud wijf omheen legt. Met wat mazzel, zal de slagader zich na enige tijd (dagen tot weken) gaan verbinden met de ader, waardoor een soort lus ontstaat waar het bloed door circuleert. Op zich is dat niet altijd gunstig, maar wel praktisch onder barre omstandigheden. Het onderbinden van slagaders met nylon is niet aan te raden als je ook andere materialen voorhanden hebt, omdat een amputatie altijd gepaard gaat met een groot gevaar op infectie. Die nylon draadjes zijn dan de ankers waarop bacteriën zich hechten en voortdurend blijven prutten. Katoen en zijde kunnen in de alcohol of kokend water worden gesteriliseerd. Neem draadjes, geen hele stukken stof, dan heb je hetzelfde probleem als bij nylon draadjes. Enfin, een voorbeeld, we hebben een schreeuwend slachtoffer waarbij de voet een eind verderop ligt en vertwijfeld houdt hij / zij de bloedende stomp in de lucht. Wat ga je doen? Meest ideaal is het, als je met meerdere mensen bent. A. Stel het slachtoffer op zijn gemak, zo goed als dat gaat. Wees resoluut en vertel het slachtoffer dat je alles gaat doen om zijn leven te redden. Haal zelf even een paar rustige ademteugen. Als je eigen hartslag op 160 per minuut zit, kun je niet goed werken. B. Onder de knie leg je een tourniquet aan. Een tweede tourniquet (de riem van het slachtoffer is geschikt hiervoor) wordt zó aangelegd, dat er druk op de slagader in de lies is (bijvoorbeeld door een opgerold t-shirt onder het tourniquet aan te brengen. Het moet drukken op de slagader, niet het hele bovenbeen afknellen). Alternatief is een tweede persoon die met een vuist in de lies drukt. C. Als je dat nog niet gedaan hebt, trek handschoenen aan. Verwijder lokaal de kleding van het slachtoffer zodat je operatiegebied goed vrij is. Houd het slachtoffer goed warm, want warm bloed stolt beter, in tegenstelling tot de achterhaalde gedachte dat koelen een bloeding stelpt. Dien een flinke dosering paracetamol (4 stuks à 500mg) en 800mg ibuprofen toe. Als je de beschikking hebt over morfine, geef dat ook erbij (bijvoorbeeld 150mg Tramadol of 20mg morfine als zetpil of tablet, 10mg in een injectie in de spier van het andere been). Geef geen alcohol, of ten hoogste één beschaafd glas. Wees er bedacht op, dat het slachtoffer bewusteloos kan (gaat!) raken en gaat braken. Geef dus niet meer dan één glas water om de tabletten weg te spoelen. Omdat het slachtoffer bijna per definitie in shock is of raakt, is de maagontlediging vertraagd, wat de opname van de medicatie vertraagd. Wat dat betreft is het beter om zetpillen te geven of de beschikking te hebben over injecties met analgetica. D. Pas op voor botsplinters! Die prikken gemakkelijk door je handschoen en dan heb je kans op nare infecties. Chirurgen en orthopaeden dragen om deze reden bij operaties van botten dan ook altijd twee paar handschoenen over elkaar. Gewone handschoenen kun je ontsmetten door een beetje alcohol erover heen te gooien nadat je ze hebt aangetrokken. Spoel met schoon water, eventueel met een weinig kaliumpermanganaat of jodium of chloor, de wond schoon. Ook de plaats waar je gaat snijden dien je goed te ontsmetten. Het weghalen van haren door te scheren is onzin. Tenzij iemand een soort pruik op zijn benen heeft. E. Neem de te maken huidflap tenminste 15 cm langer, dan de plaats waar je het bot af wil zagen. Zowel aan voorkant dus, als aan achterkant. Zeg tegen het slachtoffer dat het pijn gaat doen! Neem eerst weer even een paar keer rustig adem. Het is gewoon vlees waar je in gaat zagen en snijden en jij voelt de pijn echt niet. Een operateur is NIET betrokken bij de patiënt maar WEL betrokken bij de handeling. Als je alleen bent, kun je het been klemmen tussen jouw benen (je zit dus over het bovenbeen met je rug naar de patiënt) want reken er maar op dat hij gaat spartelen. Zorg ervoor, dat als het been spartelt (het been spartelt, niet de patiënt, je bent immers betrokken bij de handeling, niet bij de gemoedstoestand van de patiënt!), het niet op de vieze bosgrond terecht komt. Een plastic zak, een voortent, een bak water, alles is goed. F. Neem je steriele mes (even in de vlam of de alcohol) en snij net zolang, totdat je op bot komt. Dat doe je rondom. Uiteraard STOP je met snijden als je een bloedvat tegenkomt! Als het gaat bloeden, ben je al te ver. Door steeds te kijken bij het snijden in de biefstuk (je bent niet betrokken!) kun je tijdig een bloedvat ontdekken en even een touwtje eromheen doen, alvorens je verdergaat. Het kuitbeen kan met een tang of een zaagje worden doorgenomen. Het scheenbeen is hard en zal je veel moeite kosten om door te zagen en zoals gezegd dien je dat tenminste 10-15cm BOVEN je snee door te zagen. Dat kan betekenen dat je een lengte snee moet maken op de dwarse snee die je als eerste hebt gemaakt, om bij het bot te komen. Let niet op al dat bloed of het gekerm van je slachtoffer. G. Onderbindt de slagader en ader zoals hierboven beschreven. H. Kijk even rustig, of je de botstomp kunt bedekken met de huid-spierflap. Als je teveel huid en spier hebt, is dat ook niet gunstig. Er moet ongeveer een flinke vuist aan weke delen onder het einde van het bot zitten. Bij een onderarm amputatie iets minder, bij een bovenbeensamputatie juist meer. Neem eventueel wat extra bot weg, of verkort met het mes en/of schaar de huid-spierflap. I. Uiteraard kun je hechten. Zoniet, je kunt vast wel naaien. Prik de naald ongeveer TWEE centimeter van de rand van de huid in de huid, door de spieren, zodat je ook TWEE centimeter diep bent. Doe dat ook aan de tegenoverliggende zijde, waarbij je dus eerst twee centimeter diep in de spieren prikt en ongeveer twee centimeter van de wondrand weer uit de huid komt. Maak nu een mooie knoop, waarbij de knoop idealiter NIET op de wond zit maar bij één van de uittredeplaatsen uit de huid. J. De stomp moet nog kunnen bloeden; de hechtingen moeten dan ook niet te dicht op elkaar worden geplaatst; een-twee centimeter van elkaar af is prima. Even een plaatje. Dit is een amputatie welke is uitgevoerd in het ziekenhuis onder steriele omstandigheden door vakkundige mensen. De hechtingen zitten dicht op elkaar. Er zal niet (heel) veel bloed uit de stomp komen na de operatie omdat de operateur in alle rust met heel veel ervaring de bloedvaten heeft kunnen onderbinden. Disclaimer: dit is slechts een leidraad voor mensen zonder medische ervaring in een situatie waarin niet kan worden teruggevallen op adequate medische zorg. Zorg dat je kennis hebt van ten minste EHBO en dat je een kleine anatomieatlas tot je beschikking hebt. Dat helpt enorm en is bijzonder leerzaam bovendien. Je weet dan ook, waar je kunt verwachten waar belangrijke bloedvaten lopen en dat zal de patiënt zijn of haar kansen op zijn minst verdubbelen. Zorg dat je beschikt over mes, naald en draad en bijpassend gereedschap.

K. Was de stomp grondig met een steriele vloeistof, breng, indien in bezit, jodiumhoudende zalf of gazen aan en verbind de stomp met steriele gazen. Daaromheen een stevig verband. Dat is zondermeer een lastig karwei waar je echt even de tijd voor moet nemen. Pas dan neem je de tourniquet af en dito de druk op de slagader in de lies. Omdat er nu allemaal afvalstoffen uit de spieren die een tijd zonder zuurstof hebben gezeten, in de bloedbaan komen, kan het slachtoffer in shock raken. Daar kun je weinig aan doen. Een infuus, als je dat al hebt, met NaCl 0,9% is dan het minimale wat je kunt doen, maar Ringer's lactaat of een oplossing van Hartmann is beter. Uiteraard, als je een infuus hebt, dan heb je dat ingebracht vóórdat je begon met snijden. Want als het slachtoffer in shock raakt, is het vinden van een bloedvat een hele kunst.... L. Verwissel het verband pas na twee dagen; als het te fors aan het lekken is, kun je beter een extra (drukkend) verband eromheen leggen dan het eraf te halen en opnieuw te beginnen. Als je het verband eerst flink nat maakt met zout water en even een uurtje wacht, is verwijderen veel makkelijker. Het gaat natuurlijk wel weer flink bloeden. Dat is niet erg en zal in de dagen erna, waarbij je dagelijks het verband wisselt, minder worden. M. Complicaties zijn legio en te verwachten. Een infectie van de stomp kan bestreden worden met honing verbanden of door er maden op aan te brengen van de gewone huisvlieg - zie afbeelding. Het aardige van maden (en vliegen) is, dat ze een uitwendige spijsvertering hebben. Ze kotsen eerst over hun eten, waarbij ze maagzuren en enzymen over het voedsel uitspugen, dat breekt de eiwitten en vetten af, waarna ze het voedzame papje opslobberen. Gezonde cellen hebben niet zoveel last van wat de maden uitspugen, en dus eten ze alleen maar dood weefsel (en bacteriën!!) op. Waterstofperoxide doet hetzelfde als de maden en is wat smakelijker. Zodra als dat het erg begint te kriebelen, hebben de maden hun werk gedaan en kunnen ze verwijdert worden. Iets nieuws is het behandelen van de stomp met bloedzuigers in een vroeg stadium; deze injecteren allerlei stoffen waardoor het bloed lokaal iets dunner (minder stroperig) wordt. Dat verhoogd de doorbloeding van de kleinere bloedvaten en dat heeft een gunstig effect op de wondgenezing. Je zou het vanaf de tweede dag kunnen overwegen, lastig is dat ze parasieten kunnen overdragen. Ik zou het wel overwegen als ze in een vijver of sloot in ons kikkerlandje zwemmen, maar in de tropen lijkt het me geen goed idee. O. Ten aanzien van het doornemen van een gewricht kan ik het volgende opmerken: dat lukt eigenlijk alleen maar goed bij de pols en de voet. Een voordeel is, dat als je het kniegewricht bijvoorbeeld zou openen en het bovenbeensbot (femur) niet zou afzagen, maar bedekt laat met kraakbeen, dat het bot niet bloedt. Toch kan dat niet, omdat het kraakbeen afhankelijk is van voedingsstoffen uit de gewrichtsholte en derhalve afsterft. Dan zit je met dood weefsel gevangen in een stomp. Niet doen dus. Veel succes en laten we hopen dat bovenstaande nimmer noodzakelijk is, of dat er een professioneel team klaarstaat als het wel nodig is. Disclaimer: dit is slechts een leidraad voor mensen zonder medische ervaring in een situatie waarin niet kan worden teruggevallen op adequate medische zorg. Zorg dat je kennis hebt van ten minste EHBO en dat je een kleine anatomieatlas tot je beschikking hebt. Dat helpt enorm en is bijzonder leerzaam bovendien. Je weet dan ook, waar je kunt verwachten waar belangrijke bloedvaten lopen en dat zal de patiënt zijn of haar kansen op zijn minst verdubbelen. Zorg dat je beschikt over mes, naald en draad en bijpassend gereedschap. Op- en aanmerkingen zijn welkom , off topic praatjes niet , kudo's mogen altijd